ГЭР БҮЛИЙН БОЛОВСРОЛ ЧУХАЛ БОЛЛОО

Монголчууд айл хотонд залуу гэр бүл нэмэгдэхээр төр нэмэгдлээ хэмээн ихээхэн хүндэтгэдэг. Өвөг дээдсийн маань үеэс “Өрх гэр- Төр улс”, ”Төр улс- Өрх гэр” гэсэн сургаалийг эрхэмлэсээр өрх бүлээрээ сэтгэл санаа, амьдрал түвшин байх тэр хэмжээгээр улс орон маань тийм байна гэж үздэг билээ. Улс орон маань хөгжил өөрчлөлтийн үедээ гэр бүлийн асуудлыг анхаарлын төвдөө байлгасаар ирсэн түүхтэй. Монгол Улсын Их Хурал ”Гэр бүлийн тухай хуул”- ийг 1999 онд шинэчлэн баталсан нь чухал зүйл боллоо.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Монгол улсын төрөөс гэр бүлийн хөгжлийн талаар баримтлах бодлого”-ыг санаачлан боловсруулж өнгөрөгч онд Улсын Их Хурлаар батлууллаа. Энэхүү баримт бичигт манай улсын гэр бүлийн ойрын 10-15 жилд шийдвэрлүүлэн хэрэгжүүлбэл зохих асуудлыг тодорхойллоо.
НҮБ- ын Ерөнхий Ассамблейн шийдвэрлэсний дагуу манай улсын Засгийн газраас 2004 оныг “Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих жил ” болгох шийдвэрийг гаргаж хэрэгжүүлэх ажилдаа орж байна. Даяарчлалын орчин дахь Монгол гэр бүлийн хөгжил, төлөвшлийн асуудал нь өрөө манай нийгмийн хөгжлийн нэг зангилаа асуудал болон тавигдаж байна. Нийгмийн өөрчлөлт, амьдралын хэв маягтай уялдан гэр бүлийн амьдралд эерэг, сөрөг олон үзэгдлүүд гарах боллоо. Тухайлбал:
Монгол гэр бүлийн өнөөгийн нийгмийн төрх, гэр бүлийн бүтэц, харилцаа, нийгмийн үүрэг, өрхийн аж ахуйн бүтэц, өрх гэрээ хөтлөн авч явах арга барил өөрчлөгдөж байна. Гэр бүлийн харилцааны асуудалд, боловсрол болон хүн ам зүйн хүчин зүйлсийн нөлөөллийн гээд үндэслэл бүхий шинэлэг хандлагын байр сууринаас хандсан судалгаа, дүгнэлт шаардагдах боллоо.
Гэр бүлийн нийгмийн үүрэг өсөн нэмэгдэхийн хэрээр түүний хөгжлийн зүй тогтол, нөлөөлөл гадаад ба дотоод хүчин зүйлүүдийн ач холбогдол нэгэн адил өслөө. Өнөөдөр дэлхийн улс орнуудад ч, манай улсын гэр бүлийн амьдрал, цаашдын төлөв хандлагад ч нийтээр анхаарч ажиллавал зүйтэй олон чухал, эмзэг, нарийн асуудлууд бий болж байна.
Манай улсад гэрлэлтийн дундаж нас нэмэгдэж, эмээ өвөө болох нас залуужиж, гэр бүлийн бүтцэд өөрчлөлт гарах боллоо. Монгол орны өмнөх нийгмийн үеүдэд өрх гэр дэх өрчлөлт удаан хугацаанд гардаг байлаа. Хууцчуул “За уахав манайхан тэгж байгаад болчихнодоо” гэдэг. Энэ бодол үзэл орчин цагт тохирохгүй болж байна. Арга ч үгүй.

Барууны орнуудад гэр бүлийн өөрчлөлт,шилжилт нэгээс хоѐр зууны хооронд явагджээ. Дэлхий дахинаа гэр бүлүүдийн хэв маяг, хэлбэрт ихээхэн өөрчлөлт орж, нийгэм хөгжихийн хэрээр гэр бүлийн амьдрал өөрчлөгдснөөр байх жамтай боллоо.
Гэр бүлийн сурган хүмүүжил чухал боллоо
Хот орон газар, айлын нєхєр юм уу эхнэр нь эсвэл хоѐулаа гэр бїлээ авч явагийн хувиар ихэнх цагаа ажилдаа зориулдаг онцлогтой.
Ингэхлээр, жишээ нь: өрхийн тэргүүнд нөхөр \эхнэр\, эцэг \эх\ -ийнхээ үүргээ бүрэн гүйцэтгэх цаг зав гардаггүй. Энэ нь эцэг \эх\- гүй юм шиг байдал үүсгэдэг. Ийм нөхцөлд нөхөр \эхнэр\ хүн өрхийн тэргүүний үүргийг гүйцэтгэхээс өөр аргагүйд хүрч байна. Ээж, аав нь их ажилтай бол том хүүхэд нь дүү нараа асардаг. Чухам ийм үед уг айлын хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшил нь эхээсээ юу, эцгээсээ юу, эсвэл гэрийн үйлчлэгчээс хамаарах болж байна. Эцэг эхийн гэр бүл дэх үүрэг ийнхүү өөрчлөгдөх болж байгаагаар хүүхдээ захирах, боловсрол олгох, зэмлэх, шийтгэх гээд гэр бүлийн сурган хүмүүжлийн боловсрол шаардагдах боллоо.
Бид улс орны хїн ам улам залуужсаар байгаа нєхцєлд “Єєрсдєє тэгэж байгаад болчихдог юм” гэсэн ойлголтоор їр хїїхдийнхээ єсєлт, хєгжилт, тєлєвшилтєд хандсаар байж болохгїй боллоо.
Ээнэ асуудлыг яагаад хөндөн ярьж байна гэвэл Монгол Улсын Боловсролын шинэчилсэн хуулинд зааснаар ойрын жилүүдээс долоо, зургаан насны хүүхдүүд сургуульд суралцаж, 3-5 насны хүүхдүүд сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллагад хамрагдан сурч, хүмүүжих болж байгаатай холбоотой юм. Тэгэхээр хүүхдээ хөлд, хэлд орохоор эсвэл сургуульд орох дөхөхөөр сурч, хүмүүжихэд нь сүрхий анхаардаг аргаа өөрчлөх шаардлага гарч ирж байгаа биз. Ер нь үр хүүхдээ хүн шиг хүн болгох үндэс нь тулгар эхийг энэрэх ѐсны үеэс бус, хүүхдийн нярай, нялх үеэс бус, харин хүүхдүүд маань хэнийхний хүнтэй танилцахна вэ? Тэр үеэс л тавигдаж эхэлдэг шүү дээ. Монголцууд : “Бие төрмөл, ухаан таримал”, “Хүн болох багаасаа, хүлэг болох унаганаасаа” гэдэг. Хүүхдийн өсөлт, хөгжлийн эрчимтэй \алтан\ үе нь нярай,нялх бага насны үе байдаг.
Орчин їеийн гэр бїлийн сонирхолтой шинж чанар бол хот, хєдєєгїй хїїхдийн хїмїїжилд их анхаарал тавьдаг. Энэ асуудал дээр ядуу, баяны ялгаа гаргадаггүй, гардаггүй байна.
Зарим эхчүүд өндөр боловсролтой болох тусмаа өөрийгөө хүүхэддээ зориулдаг
болж байна.
Үүний буруу юу вэ?
Гэхдээ сурган хүмүүжил талаас нь үзвэл ийм нөхцөлд хүүхдээ багаас нь шилдэг хоол, хувцас хэрэглэдэг болгодог. Ийм хүүхэд үнэтэй цэцэрлэг, хувийн сургуульд явж, тодорхой чиглэлээр хичээллэдэг. Заримдаа эх нь сургуультай холбоотой асуудал болон найз нөхдөө сонгоход нь оролцохыг хичээх болдог. Ийм нөхцөлд эх нь санаа бодлоо хүүхддээ тулгахад хүрдэг.
Хэтэрхий чөлөөтэй байдаг хүүхэд бол ядуу айлын хүүхэд байдаг.
Ийм гэр бүлийн эх, эцэг нь голдуу боловсрол багатай , хүүхдийнхээ төлөө бага анхаардаг. Хүүхдүүд нь өөрсдөө амьдралд сурч, боловсрол олж авахад хүрдэг. Дээр өгүүлсэн хоѐр өөр гэр бүлийн нэг нь шаргуу ажиллаж байж сайн болдог байхад нөгөө нь амьдралдаа алдаж онож, зөв замаар явж чадахгүйд хүрдэг онцлогтой.

Хїїхэд сайн, муу орчинд єсєх орчин їеийн хотын хїїхдийн нэг гол шинж тэмдэг бол орчноосоо тусгаарлагдмал, цєєхєн хїнтэй “жижиг гэр бїл” єснє. Тэд хувиа хичээгч, эрх танхи болдог талтай. Бусадтай харилцаа таарч, тохирох, харилцахад хүүхдэд бэрхшээл учирдаг. Энэ нь голдуу айлын отгон юм уу ганц хүүхдэд гардаг. Зарим үед хүүхдээ хэтэрхий өмөөрч хамгаалж, зарим нь хэтэрхий эрх чөлөөтэй сул, хяналтгүйгээр орхидог тал гарах боллоо.
Хот газар янз бїрийн насны хїїхдїїд хамаатан, садан улмаар гэрийн їйлчлэгчээр хїмїїжигддэг боллоо. Энэ асуудалд хэрхэн хандах ѐстой вэ? Өнөөдөр тухайн айл өрхийн хүмүүс ажлын эрхээр хүүхэд харах хүнийг хайж, ямар хөлс өгөхийг тохироод хүүхдээ \хүмүүжүүлдэг\ харуулдаг. Энэ нь тухайн эцэг, эхэд ажил хийх бололцоо олдож байгаа сайн талтай ч, цаана нь буй хүүхдийн хөгжлийн, хүмүүжлийн асуудал анхаарлыг татах ѐстой. Ер нь асрагчаар хүмүүжигдсэн хүүхдүүд хоорондоо тийм ч дотно биш болж өсдөг. Тэгэхээр ойрын үед гэрийн үйлчлэгчийн боловсролын асуудал гарч ирэх ѐстой. Тал талаасаа анхаарах зүйл боллоо.
Хотын єрх гэр голдуу хоѐр їеийнхнээс бїрдэх боллоо. Энэ нь бага гэр бүлүүд хүүхдэд илүү анхаарал тавих хэрэгтэйг, эх эцгийн їїрэг, хїїхдэд їзїїлэх нєлєєлєл єсч байгааг харуулдаг. Үүнийг хот газрын эх, эцэг бүр байнга анхаарлын төвд байлгах учиртай.
Хїїхэдтэй харьцах харьцаа єєрчлєгдєхийн хамтад хїмїїжїїлэх арга нь єєрчлєгддєг жамтайг анхаарахгїй байх учиргїй боллоо.
Хүүхдийг энэрэнгүй, зөөлөн аргаар хүмүүжүүлэх хандлага жишээ нь: ХIX зууны эхнээс Америгт бий болжээ. Урьд нь их ховор үзэгдэл болж байсан, жишээлбэл хуруугаа хөхөх зэрэг муу зуршлууд одоо хэвийн үзэгдэл мэт болсон байна. Хооллох, бие засуулах, тоглох гэх зэрэгт горим журмыг дагадаг байсан нь одоо хүүхдүүд зөнгөөрөө өсөх боломжтой болж өөрчлөгджээ.
Хүүхдэд илүү их итгэл өгч, орчинг тааламжтай байлгаж, зөөлөн харьцахыг эцэг эхчүүдэд уриалж байна. Хүүхэдтэй харьцах харьцаа, тэднийг хөтлөн хүмүүжүүлэх эцэг, эхийн байдал тухайн цаг хугацааны онцлогоос бус мөн тэдний соѐлын уламжлалаас хамаардаг. Жишээлбэл Япон хүүхдүүд, Монгол хүүхэд ч гэсэн гурван нас хүртлээ эцэг, эх, өвөө эмээ, ах, эгчтэйгээ унтдаг ба хүүхдээ ганцааранг нь унтуулдаггүй заншилтайявж иржээ. Энэ нь хүүхдийг ойр дотныхонтойгоо нийтэч, хамтач болгодог болохыг эрдэмтэд нотолсон байна.
Харин Америк, Европын хүүхдүүд эсрэгээр тусдаа өрөөнд ганцаараа унтдаг. Үүнийг тусгаар тогтнолыг дээдлэх нийгмийн үзэл, хөгжлийн зүй тогтолтой салшгүй холбоотой гэдэг. Өнгөрсөн үед хүүхдийг өсгөх, хүмүүжүүлэх уламжлалт аргууд байсан. Гэвч орчин үеийн залуу эх, эцгүүд уламжлалт аргаасаа мэдэхгүй, орчин үеийн арга барилаас төдийлөн сайн суралцаагүй байгаа нь бэрхшээл учруулж байна.
Орчин үед өмнөх үеэсээ өөр нийгэмд хүүхдүүд өсч торниж байна. Эцэг эх нь ч өмнөх үеэс өөр нийгэм, орчинд ажиллах боллоо. Чухам ийм нөхцөлд Монголчуудын Ураг барилдах улмаар хүүхдийн “хий нас”- ны үеэс эхлэн хэдэн насанд нь ямар ѐс журам мэдүүлж, нийгмийн зан байдлын хэм хэмжээг дэс дараатай эзэмшүүлдэг, хїїхдийнхээ нас, бие сэтгэцийн онцлогыг харгалзан хїмїїжїїлдэг арга уламжлалыг хїн амд системтэйгээр тєлєвшїїлэхэд сургалт-сурталчилгаа-судалгааны-гэсэн чиглэлээр зохион байгуулах:
Ер нь манай орны хот, хөдөөд урт, богино хугацаагаар явагдаж буй сургалтад хүний амьдрал, гэрийн аж ахуй, гэр бүл, гэр бүлийн амьдрал, эдийн засаг, менежмент, харицаа, эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин гэх зэрэг асуудлыг хамарсан, иж бүрэн байдлаар хандах цаг болжээ. Гэр бүлийн боловсролд зориулсан гарын авлагыг бодлоготойгоор, цуврал байдлаар гаргамаар байна. Үүнд ихээр зардал шаардагдахгүй дээ. Үр хүүхэд, хойч үеийнхний сурган хүмүүжлийн асуудал, гэр бүлийн өнөөгийн

харилцааны өөрчлөлт, хувьсалт маань гэр бүлийн боловсролыг онцлон анхаарах зайлшгүй шаардлагыг бий болгож байгаа юм.
Гэр бүлийг менежмент үгүйлэгдсээр
Өрх гэрүүд үйлдвэрлэл, хэрэглээний нэгж болдог. Үйлдвэрлэлийнх нь үйл ажиллагаа голдуу тухайн гэр бүлийн гишүүдийн хөдөлмөртэй холбоотой. Энэ утгаараа гэр бүлийн гишүүд өрхийн тэргүүний удирдлагын дор өрх бүлээ авч явахын тулд хамтарч ажилдаг.
Ийм нөхцөлд гэр бүлийн менежментийн болоод эдийн засгийн боловсролын асуудал анхаарал татаж байна. Хятадад эдийн засгийн бүтэц нь гэр бүлийн эдийн засаг дээр, Англид гэр бүлийн менежменттэй холбоотойгоор, Германд шийдвэр гаргах систем нь менежментэд оролцож буй ажилчдад, АНУ-д корпорац нь мэргэжлийн менежерийн үйл ажиллагаанд үндэслэгдсэн байдаг. БНСУ-д Эмэгтэйчүүдийн дээд сургуулиудад “Гэр бүлийн менежмент”, маркетинг, эдийн засаг, харилцааны сэтгэл судлал, ѐс зүй, зан араншингийн судалгаа гэх мэт нарийн мэргэжлийн сургалт явагдсаар иржээ.
Ер нь бизнесийн бөөгнөрөл гэр бүл дээр үндэслэгдэн хөгжсөн туршлага бий. Бизнесийн бөөгнөрөлд гэр бүлийн хувийн өмчийн үзэл санаа тусдаг. Бизнесийн бөөгнөрлийн ихэнх хувь өвлөгддөг. Хөгжингүй орнуудад мэргэжлийн менежментийг бизнесийн үйл ажиллагаанд нэвтрүүлэх асуудал тавигдаж байна.
Бизнесийн үйл ажиллагаа өргөжихөд гэр бүлийн хяналтын үйл ажиллагаа бүрэн хангаж чадахгүй. Чухам эдгээр нь гэр бүлийн менежментийг бүс нутгийн болоод дэлхий дахины үйл явцад нийцүүлэх шаардлагыг бий болгож байгаа юм. Манай орны нөхцөлд жижиг бизнес үндсэндээ өрхийн бизнесийн аж ахуй болон хувирч, тэдний мэдэлд шилжиж байна.
Ах дүү, амраг садан, нэг айл нэг төрлийн бизнес эрхлэн амжилтад хүрэх боллоо. Ийм өрхийн аж ахуйнууд манай орны бизнесийн орчинд сайн зохицож байна. Үйлдвэрлэлээ явуулахын төлөө тэмцэж байгаа өрх бүлийнхэндээ зориулсан менежментийн сургалтыг зохион байгуулах цаг болжээ. Үүнд: тийм их хөрөнгө орно гэж үү.
Сургамж зөвөлгөөнөөс хөндийрсөөр байх уу?
Дэлхийн II дайны дараагаар эрэгтэй эмэгтэйн эрх тэгш байдал ардчилалтай холбоотойгоор голлох улс орнуудад бий болжээ. Үүнийг эрдэмтэд гэр бүлийн ардчилалын үе гэдэг. Нас ахимаг нь илүү байр суурь эдэлж, эрх эдэлдэг нь зөвхөн гэр бүлийн төдийгүй нийгмийн гол зарчим болж байсан нь залуучуудын боловсролын болоод эдийн засгийнх нь өсөлт хөгжилтэй уялдан алдагдахад хүрч, залуу ахмадаасаа илүү мөнгө олдог болж байна.
Нөгөө талаар хотруу нүүж ирсэн залуус эцэг эхийн хяналт, байнгын сургамж, зөвлөлгөөнөөс хөндийрсөн. Хотод буй хамаатнаасаа ажил ихтэй учир хөндий байдаг. Хөдөөний залуус нь хотод шинээр \бага\ гэр бүлийг үүсгэх болжээ. Хотод буй гэр бүлд бэр нь хадамтайгаа хамт амьдрахыг төдийлөн хүсдэггүй. Үүнийг хамтдаа илүү хүндэтгэл үзүүлэх гээд төвөгтэй асуудлыг үүсгэдэгтэй холбон үздэг.
Хотын гэр бүлийн өөр нэг онцлог нь хөршүүдээсээ тусгаарлагдмал байдаг явдал юм. Хотод байшин нь ойрхон байдаг ч хөршүүд нь холбоо муу байх болжээ. Хотын гэр бүл нь нэг газраас нөгөө газарт алба хаших, сургуульд сурах зэргээр нүүхдээ амар болдог онцлогтой. Хотын хүмүүс нь хөрштэйгээ холбоо тогтоох цаг зав ч бага, бараг байдаггүй. Тааралдсан ч нийлээд ярих сэдэв байдаггүй. Хоѐр танил хүн бие биендээ:
- Юутай вэ?

- Юмгүй
- Танайхан сайн биз дээ? гэх зэргээр мэндчилээд өнгөрдөг.
Хотын гэр бүл нь байрлалаараа хөрш ч гэсэн нийгмийн хүрээнд бодитой хөрш байхаа больжээ. Ер нь бие биенээ мэдэх сайн хөрш айлууд цөөрөх хандлага үүсгэж байна. Үйлдвэржилт, хөдөөгөөс хотруу шилжих шилжилт, эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй холбоотойгоор гэр бүлийн шинэ маяг үүсэхэд хүргэжээ. Жишээлбэл, хотын айлд гэхэд хооллоход ширээ, сандал хэрэглэж, өрх гэрийн тансаг байдал бий болж, орчин үеийн машин хэрэгсэл нэвтэрсэн.
Чухам ийм нөхцөлд өвөг дээдсийн уламжлалаас залуус, хойч үеийнхэндээ хэрхэн, ямар арга замаар мэдүүлж, өвлүүлвэл зүйтэй вэ? Бид бүгдээр энэ асуудалд тун ултай хандах ѐстой.
Монгол орны нийгмийн амьдралын бүх хүрээг хамарсан өөрчлөлт шинэчлэлтийн өнөө үед өвөг дээдсийнхээ бүтээсэн гэр бүлийн дэвшилт өвийг эрхэмлэн, түүнээс аль шилдэг сайн, чухаг хэрэгтэйг нь сонгон авч, амьдрал ахуйдаа хэрэглэх хэвшүүлэх, залуу хойч үеийнхэндээ өвлүүлэн уламжлуулах хэрэгцээ, шаардлага урьдаас илүү чухал болж байнаа юм. Өрх гэрт ѐс, уламжлал ямар байна вэ?
Тэр өрх гэрт хир зэрэг зөв ѐс, уламжлал зонхилно вэ? Гэдгээс өрх гэр, нийгмийн хэмжээн дэх ѐс ямар байх нь шалтгаалдаг. Өнгөрсөн түүхийн явц дахь үйл явдлууд Монгол хүний амьдрал, үзэл, ард түмний ѐс, зан араншинд өөрчлөлт оруулсан ч, үе үеийнхэнд үндэсний уламжлал шинэчлэгдсээр иржээ. Эдгээрээс чухам юуг нь хэрхэн өвлөх учиртай вэ?
Єрх гэрийн хїрээнд євєг дээдсээс їе їеийхэнд євлєгдсєєр ирсэн дараах ѐсыг євлїїлвэл зїйтэйг судалгаанд їндэслэн дэвшїїлж байна. Үүнд:
1. Удам угсаа, Овгоо мэдэж, нэр төрийг нь хамгаалах
2. Угийн бичиг \гэрийн түүх\-ээ эрхэмлэн өвлөх
3. Гэр бүлийн \Их гэр “Баруун гэр”-ээ хүндэтгэх, зочлох, хүндлэх, хүүхэдтэй холбогдох ѐс зэрэг\
4. Тулгар эхийг энэрэх
5. Гэр бүл “төрөл-садан-хамаатан”-ы хамтын нөлөөллийг хадгалах, “Ургийн баяр”, “Ах дүүсийн уулзалт” хиж буй уламжлалыг дэмжин өргөжүүлэх.
Өрх айл бүрийн өөрчлөгдан хөгжиж байхын үндэс нь уламжлал шинэчлэлийн зохисыг ухаалгаар олж, өрх гэрийн үнэт өвийг үр хүүхэд хойч үеийнхэндээ уламжлуулах явдал байдаг. Орчин үед ч гэр бүл тогтвортой байхад үндэсний ѐс заншил чухал нөлөөг үзүүлэх учиртай байдгийг анзаарахгүй байж болохгүй. Нийгэмд гарч ирж буй өөчлөлтүүд нь гэр бүлийн үүргийг үндсээр нь өөрчлөөгүй.
Гэр бүлийн тогтвортой байдал Монголын нийгэмд өндөр үндэслэгдсэн хэвээрээ байна.




Мөнх –Ану дээд сургуулийн эрдэм шинжилгээний бичиг. 2006.