ХОТЖИЛТ- ГЭР БҮЛ- ӨӨРЧЛӨЛТ

20-р зуунд малчин тариачин хүн амын тоо буурхын хэрээр гурав, дөрвөн үеэс тогтсон Их гэр бүлийн тоо цөөрчээ. Энэ үйл явцтай уялдан Их гэр бүлийн голлох үүрэг өөрчлөгдлөө.
Европыхны нэрэлснээр Жижир гэр бүл буюу үлдэж хоцорсон гэр бүлүүд олширсоор байна. Аж үйлдвэр эрчимтэй хөгжиж хотруу хүмүүс нүүх шилжилт хөдөлгөөн нэмэгджээ.
Ингэснээр хүн амын хэт төвлөрлийг үүсэгсээр байна.
Материаллаг болоод соѐлын амьдрал хот газруудад илүүтэгээр төвлөрөх болсон нь гэр бүлийн хүрээн дэх харилцааг сулруулах үндсэн хүчин зүйл болсоор байх төлөвтөй боллоо.
Эдгээрт үйлдвэржилт хотжилт нөлөөлсөөр иржээ. Тэгвэл энэ гэр бүлийн бүтэц харилцаанд ямар шинчлэл өөрчлөлтийг бий болгов, эдгээр нь ямаршуу төлөв хандлагыг үүсгэж байна вэ? Гэсэ насуудал бидний анхаардыг татж байгаа юм. Татах ч учиртай.
Үйлдвэржилт, хотжилт нь гэр бүлийн амьдралд нийтээрээ зайлшгүй анхаарвал зохих асуудлыг дэвшүүлсээр байна. Бид гэр бүлийн амьдралд гарч буй асуудалд монголын болоод Ази, Европын орнуудын гэр бүлийн өөрчлөлт шинчлэлийг судалж байж хариу өгөх ѐстой.
Их гэр бүлд яагаад өөрчлөлт байна вэ?
Хотуудад, хот газар амьдарч байсан гурав, дөрвөн үеийхнээс тогтсон гэр бүлүүдийн (ИХ гэр бүл Т.Н) хувьд 1910аад оноос1940өөд он, дайны үе, дайны дараах хэцүү хямралын жилүүд байжээ.
Ажилгүйдэл, амьдрал, амьдрах орон байр, орон сууцны хэрэгцээ гээд, хүнд бэрхийг даван туулхын тулд хамтаараа амьдрах шаардлага бий болсоор байв.
Өвөө, эмээ, эцэг,эх , хүүхдүүд нэгэн дээвэр доор амьдарч , тус тусдаа хүлээсэн үүрэгтэй. Хүүхдүүд нь ферм, гэрийн ажилд туслах ѐстой байсан тултэтднийг хол явах тусдаа амьдрахыг төдийлөн жөвшөөрдөггүй байжээ.
Гурав, дөрвөн үеийхний садан төрлийн хүмүүс цугтаа амьдар ч байсныг нэг талаас үзвэл амьдрах эрх чөлөөг хягаарлалсан, хавчигдсан, шахагдсан амьдрал мэт бусдад ойлгогддог. Гаднаас харвал хэдэн үеэс тогтсон игэр бүл нь тогтвортой байгаа мэт харагддаг.
Үнэн хэрэгтэй гурав, дөрвөн үеэс тогтсон гэр бүл нь дотроо хоорондоо тун их зөрчилтөй байдаг байсан байна.
18-р зуунд Америк гэр бүлийн 35 % нь долоогоос дээш ам бүлтэй байсан бол одоо 3,5% болж буурчээ. Энэ нь хүүхдүүд биеэ даах болсон, ажил хийдэг эмэгтэйчүүд олширсонтой холбоотой байна.
Орлогын хэмжээ амьдрах байр сууцны боломж нэмэгдэх хэрээр залуу хосууд аав, ээж, ах, дүү нартайгаа хуваан амьдарч байсан орон гэрээсээ аль болох тусдаа амьдрацгаахыг эрмэлздэг болсон байна.
1970 аад оны үед Бага гэр бүл гэж нэрлэгдэх болсон хоѐр хосын гэр бүл үүсэх хандлага өргөжижээ.
Ингэснээр өнөр өтгөн Их гэр бүл (өвөө, эмээ, эцэг,эх, ач нартайгаа амьдарч байсан гэр бүлийн ) тоо эрс буурсан байна. Жишээлбэл, 1957 онд Баруун Германд нийт гэр бүлийн 7% нь гурван үеэс тогтсон садан, төрлийн гэр бүл байсан бол 1981 онд энэ тоо 6% болжээ. Австричуудын дунд явуулсан судалгаагаар олнхи эцэг, эх болон хүүхдүүд, ойрын төрөл , садантайгаа төдийлөн цуг амьдрахыг хүсээгүй байна.
Их гэр бүлүүд задрах болсон нь залуусын буруугаас биш, харин хөгшчүүл нь хамтын байдлаа төдийлөн нэг их хүсээгүйтэй, эцэг эх (хүүхдүүд ) нь айл өрх болсон ч

Их гэртээ байгаа, том болж байгаа хүүхдүүдийнхэн тусдай амьдрах шардлага боломж нь нэмэгдсээр байгаатай холбоотой.
Аж үйлдвэржилт, хотжилт нь өрх гэр бүлийн хүмүүсийг улам бүр хоорондоо салангад тусдаа байх нөхцлийг бүрдүүлж өгчээ.
Өнөөäрèйг хүртэл хийгдэж буй судалгаанаас хархад ихнэнхи хүмүүсийн хувьтөрөл, садангынхаа холбоог хадгалсан тэгэхдээ хоорондын зайгаа барьсан хэлбэрт шилжиж байна. Монголчууд “Ураг төрлийн хол нь дээр” гэдэг дээ.
Гэр бүлийг дэмжих бодлогоор хэрэгжиж буй орон сууцны нийлүүлэлт, сонголт, хүрэлцхүйц хэмжээний мөнгөн орлого зэрэг нь залуу игэр бүлийг өмнө өгүүлсэн Жижиг гэр бүл (улам илүү бие даасан) хүрэгсээр байх төлөвтөй болголоо.
Эдийн засагг, санхүүгийн хувьд харилцан бие биеэ даасан тохилдолд гэр бүл, төрөл, садангууд бие биеэ дэмжин амьдрах уу? Эсвэл бүр хөндийрцгөөх үү? Гэсэн сонголтын боломж чөлөөтөй болж байгаа онцлогтой.
Дунд давхрагын дээд талынханд юуны өмнө эцэг эхтэйгээ харилцах харилцаанаас илүүтэйгээр өөрсдийн танил найз нөхөдтөйгөө харилцан зохицох харилцах итвэхитэй хандлага ажиглагддаг. Энэ мөн сонголтын цөлөөтөй боломж байгааг харуулж байгаа юм.
Хүн ер хэнтэй удам гарлын холбоотой байна, хэнтэй ер сонирхол нэг байна тэдэнтэйгээ туршлагаасаа хуваалцаж тэдэнтэй холбоотой байхыг эрмэлзэн тэднийгээ эрж хайж байдаг. Цаашид улам томрох дээрхи гэр бүлийн энэ ахуй нь ихэнхи дээ өрх бүлийн гишүүдийн уламжлалыг эрхэмлэн дээдлэх үндсэн дээр биш харин голчлон эдийн засгийн буюу санхүүгийн шаардлагад үндслэн тогтдог онцлогтой болж байна.
Харин хөдөөд хүүхдүүдийн тусдаа биеэ даасан аж ахуй эрхэмлэх хүсэл эрмэлзлэлээс болж эцэг эхтэйгээ хоорондын харилцаагаа төдийлөн сулруулдаггүй байна.
Төгс гэр бүлийн шинж байдалд хурдацтай өөрчлөлт яагаад гарах болов?
Хууль ѐсоор гэрлэгсдийн төрөлт буурсан, гэр бүл салалт, насанд хүрээгүй
хүүхэдтэй, гэр бүлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт, өрх толгойлсон
эмэгтэйчүүдийн тоо нэмэгддэг өөрчлөлтүүд нь эдийн засгийн хөгжлийг длагаад бий болсон байна.
Төрөлтийн бууралт
Судалгаанаас үзхэд төрөлт, гэр бүл салалт, хөдөлмөр эрхлэлт хоорондоо харилцан уялдаатай байдаг болох нь харагддаг.
Эмэгтэйчүүдийн орлого болон хөдөлмөр эрхлэлтийн өсөлт нь төрөлт буурахын гол шалтгаан болсныг статистик тоо баримт харуулж байна. Жишээлбэл,
БНСУ: Хүн амын жилийн дундаж өсөлт (хувиар)
Зах зээлийн эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн үед хүн амын жилийн дундаж өсөлт, хүн амын өсөлт буурсаар ирсэн цаашид улам буурна гэсэн магадлалтай гэж үзэж байна.
20-р зууны эхний хагасаас эцэг, иэхчүүд олон хүүхэдтэй байсан ба жирэмслэлтэнд хяналт тавьж чаддагүй мөн янз бүрийн халдварт өвчнүүд ялангуяа гүйлсэн булчирхайн үрэвсэл, улаан бурхан зэрэг өвчинд хүүхдүүд эхээр өвдөг байжээ.
Харин 2-р дайны дараахнаас антибиотик нэгдэж, эм тариа олширч, эцэг эхчүүд үр хүүхдээ асарч сувилж, анхаарал халамж тавиж гэр бүлээ төлөвлөх болжээ. 20-р зууны 50 аад оноос өрснөсөн жирэмслэхээс хамгаалах хувьсгал нь хүсээгүй хүүххдийн тоог эрс бууруулж үүний улмаас , хөдөлмөр эрхлэлтийг эрс нэмэгдүүлхэд нөлөөлжээ.
-1964 оноос Франц, Англи зэрэг улсуудын төрөлт нь 30% хувиар бурч гэр бүл салалт 1 дахин, гэр бүлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлсөр эрхлэлт 20% нэмэгдсэн байна.

-1950 оноос Япон улсад төрөлт 40% буурч 1960оноос гэр бүл цуцлалт 20% , 1955 оноос мэргэжилтэй эмэгтэйчүүдийн тоо 50% өсчээ.
Эмэгтэйчүүдийн мөнгө олох чадвар нэмэгдэж төрөлт буурч, хүүхэддээ зарцуулах цаг багасч, эхнийнхээ хүүхдийг сургуулд орсны хойно дараагынхаа хүүхдийг төрүүлдэг болжээ.
Орой хожуу гэрлэлт, огт гэрлээгүй 50 ба түүнээс дээш доош насны ххүмүүсийн тоо буураагүй харин өссөөр байна.

Орой хожуу гэрлэлтийн шалтгаан
Эмэгтэйчүүдийн хариулт:
Гэрлэхгүйгээр сайн амьдрана. 24,1%
Ар гэрээ өөрөө авч явна. 19,6%
Гэр бүлийн талаар хууль зүйн үүрэг хариуцлага хүлээхгүй. дургүй. 11,9%
Сэгэлд таарсан хүнээ олход хэцүү. 9,2%
Гэр бүлгүй байх нь удаан үргэлжилэгүй. 9,1%

Эрэгтэйчүүдийн хариулт:
гэрлэхгүйгээр сайхан амьдрана. 21,5%
эдийн засгийн хувьд илүү зардал гарна. 15,0%
гэр бүлийн талаар хуульзүйн үүрэг хариуцлага хүлээх дургүй 11,8%.
сэтгэлд таарсан хүнээ олход хэцүү. 10,2%
гэр бүлгүй байх нь удаан үргэлжлэхгүй 10,1%.

Эдгээр нь төрөлт тууштай нэмэгдэхгүй байгаагийн нэг шалтгаан болж байна. Эмэгтэйчүүдийн уламжлалт эзэгтэй гэсэн тал нь суларч, чөлөөт байдал нь илүүтэй боллоо. Үүнээс шалтгаалан хожуу гэрлэлт нэмэгдэж байна .
Салалт нэмэгдэхийн учир
Гэр бүлтэй эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн тоо, хэмжээний өөрчлөлт нь гэр бүлийн салалтын тоо хэмжээтэй харилцан холбоотой.
Гэр бүлийн салалт болоод төрөлтийн түвшин, эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт хоорондоо уялдан холбоотой. Жишээн нь, гэр бүлийн салалт өссөний дараа төрөлс буурдаг.
Ихэнх цагаа ажил дээр өнгөрөөх болсон, эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт,
төрөлтийн буурал гэсэн хүчин зүйлээс, гэр бүлийн орлого бага учраас цуцлалт ихэсдэг
байна.

Хотын хүмүүсийн олонхи нь конторын ажил эрхэлдэг, орлого бага, үр удмын удаан хугацааны харилцан хараарал, боловсролын өртөг өндөр зэргээс болон олон хүүхэдтэй байхыг хүсдэггүй болжээ.
Орчин үеийн гэр бүлийн онцлог шинжүүд
Өнгөрөгч зуунд хотын айл болон нийгэмд ихээхэн өөрчөлт бий болсон байна. Хотын хүн амын дийлэнхи нь хөдөө орон нутгаас шилжиж ирсэнхүмүүс байх болжээ. Хотод шилжиж ирсэн залуус хөдөөд байгаа эцэг эх, төрөл садны сургамж, зөвөлгөөнөөс хөндийрснөөс гадна тэд ажил хийгээд тун завгүй тул энг хотод амьдарч буй хамаатнуудтайгаа дотно, байнгын холбоо тогтоох боломжгүй болсон аж.
Хотын айлын өөр нэг хандлага бол гэр бүлийг гишүүдийн тоо цөөн байх байна. Хот айлын өөр нэг онцлог бол хөршүүдээс алслагсан, хэдийгээр сууц байшингууд ойрхон байдаг ч гэсэн хүмүүс бие биенээсээ холон байдаг байна.
Хотын айлууд ажлын шаардага, ажил солих, орлого өөрчлөгдөх, байр суурь нь дээшлэх, хүүхдэд олгох боловсорлын хэргцээнээс шалтгаалан нэг газраас нөгөө газар руу нүүж очиход бэлэн байдаг. Түүнчлэн хотын хүмүүс хөршүүдтэйгээ холбоо тогтоох цаг зав бараг байдаггүй. Хөршүүд тааралдсан чнийлээд ярих сэдэв олдоггүй. Хотын айлууд үнэн хэрэгдээ олон хөршүүдтэй ч гэсэн тэд нарын дунд нийтэч хөрш маш цөөхөн болсон байна.
Хотжилтын үед гэр бүлүүд зөвхөн бүтэц , хэлбэрийн хувьд буюу гадна талдаа өөрчлөгдөөд зогсоогүй, гэр бүлүүдийн дотоод амьдралд ихээхэн өөрчлөлт оржээ.
Хотод нөхөр (эхнэр) нь гэр бүлээ тэжээгчийн хувьд ихэнхи цагаа ажилдаа зориулдаг. Ажлаа тарсан ч гэртээ ирэлгүй хамт ажиллагсадтайгаа сайхан харилцаатай байхын тулд нийлдэг. Өглөө эрт гараад шөнө гэртээ ирдэг. Өрхийн тэргүүнд нөхөр (эхнэр ) эцэг, эхийн үүргээ бүрэн гүйцтэгэх цаг зав гардаггүй. Энэ нь тухайн гэр бүл нь эр хүнгүй , эцэггүй эсвэл эм хүнгүй, эхгүй юмуу даа гэсэн асуудалд ороход хүрэдэг.
Ийм нөхцөлд эхнэр (нөхөр) хүн өрхийн тэргүүний үүргийг гүйцэтгэхээс өөр аргагүйд хүрдэг аж. Эхнэр (нөхөр) нь уулзалт, цуглаан, албан газруудтай харьцах, хүүхдийн сургуульд очих, дэлгүүрээр орох зэрэгээр гэр орны (ар талын)хариуцан гүйцэлдүүлдэг байна. Гэр орны өмч хөрөнгийг хариуцаж, гэр бүлийн гишүүдэд анхаарал, хяналт тавина.
Тэгэхлээр хүүхдүүд нь эцэг юмуу эхээсээ хамаарах болж, тэдний үүрэг ихэсдэг. Эцэг, эхийн гэр бүл дэх үүрэг өөрчдөгдсөнөөр эх юмуу эцэг нь хүүхдээ захирах, боловсрол олгох, зэмлэх шийтгэх гээд бүгдийг мэддэг мэддэг болоход хүрчээ.
Өнгөрсөн зуунд анх удаа хүний дундаж наслалт тодорхой хэмжээгээр уртасч, гэх бүл болох насны хэмжээ доошиож байгаад дээшлэх болжээ. Жишээлбэл,
Анхны гэрлэлтийн дундаж нас (Япон)
Аж үйлдвэржсэн нийгэмд өсөж торнихсон хүмүүс өөрийн амьдралынхаа явцад урьдынхаасаа илүүгээр амьдралын янз бүрийн өөрчлөлтйг үздэг болох нь туршлагаас харагдаж байна. Жишээлбэл, бэлгийн харилцааны хувьд үнэнч байх нь урьдын адил байх нь зайлшгүй. Ямар я л гэсэн цаашдаа гэр бүлээс гадуурхи харилцааг тэвчих байдал ихсэх болно гэдгийг судлаачид тэмдэглэх боллоо. Анхаарах ч зүйл.
Ихэнх хүмүүс гэр бүлийн уламжлалт хэлбэрээ хадгалан хууль ѐсны гэрлэлтээр амьдарч байна. Өсөж том болсон хүүхдүүдийн дунд хуулийн гадуурхи хамтын амьдралын хэлбэрээр амьдрах хандлага илрэх боллоо.
Хамтдаа өөрсдийн чөлөөтөй сонголтоор хосоороо амьдарч байгаа эсвэл ганцаар амьдарч байгаа эхчүүдийн гараар хүмүүжигдэх хүүхдийн тооөсөх хандлагатай.
Гэр бүлийн янз бүрийн бүтэцтэй гэр бүлүүд зэрэгцэн орших боллоо. Нийгэм өөрчлөгдөж байгаатай уялдаж гэр бүлд тухайлбал, настайчууд тусдаа, албан ѐсоор

гэрэлсэн авч тусдаа, гэрлээгүй эр, эм хамт, ижил хүйстний гэр бүл, ганц бий гэр бүл (эцэг эхтэйгээ ам бүл нэг), дахин гэрэлсэн гэх зэргээр өөрчлөлт гарсаар байна. Эдгээрийг бид дуулж мэдээгүй юм шиг байж болохгүй боллоо.
Гэр бүлийн шинэ бүлүүдийн уламжлалт гэр бүлээс дутуугүй болох төлөвтөй. Гэр бүлийн өөрчлөлт нь үйлдвэржилт, хотжилт, ажлын байр гэр орноос тусгаар болсонтой холбоотой. Манайд энэ байдал одоохондоо эсрэг байдалтай байна.
Уламжлалт гэр бүлийн систем нь газар эзэмших системд суурилсан үүсэлтэй. Тэгвэл энэ нь орчин үеийн эдийн засаг, соѐлын суурь болсоор байгаа үйлдвэрлэлийн системд байраа тавьж, хүмүүсийг ажлийн байрнаас нь холдуулж, гэр бүлийн үүргийг өөрчлөгдөхөд хүрэгжээ.
Орчин үеийн гэр бүлд гасрсан өөрчлөлт гэвэл эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөрийн зах зээлд гарц эхэлсэн, гэр бүлийн хүрээнд өөрчлөлт сонголт өссөн, төрөлт багасан, наслалт уртассан, хүмүүсийн ѐс суртхууны өөрчлөлт гарлаа.
Ийм өөрчлөлт нь салалтыг ихсэгсэн, гэрлэхээс өмнө бэлгийн харицаанд орох болсон, нууч амраг дэлгэрч, гэр бүлийн хүчирхийлэл ихсэхэд хүргэжээ.
Энэ бүхэн нь уламжлалт биш гэр бүлийн тоог нэмэгдүүлхэд хүргэж байна. Ингэснээр уламжлалт, орчин үеийн гэр бүлүүд нэг дор орших болно. Орчин үеийн гэр бүл нь сүүлин 20-30 жилд бүрэлдэж, чөлөөт сонголт, хайр дурлал гол болсон, хувь хүний өөрийнх нь аз жаргал дараахи зүйл байх болжээ.
Энэ бүх өөрчлөлт нь гэр бүлийн харилцааг үндсэнд нь өөрчилхөд хүрэгсэн байна.
Дүгнэлт
Гэр бүлийн хөгжил, өөрчлөлт, шинчлэлт нь гэр бүлийн өөрсдөөс нь, нийгмийн өөрчлөлтөөс шалтгаалдаг.
20-р зуунд дэлхий дахинаа гэр бүлийн шинж байдалд өмнө зуунуудаас бодвол хурдацтай өөрчлөлт гарчээ. Тэгэхлээр гэр бүлийн талаархи асуудлуудыг маш өргөн дэлгэр авч үзэх нь чухал гэдэг нь харгдаж байгаа юм.


“Өнөөгийн Монголын гэр бүлийн хөгжлийн чиг хандлага” Онол-практикийн II бага хурлын илтгэлүүдийн эмхэтгэл. УБ., 2004.